Για τον Φιλοποίμενα Κωνσταντινίδη-2

Θέμης Λιβεριάδης
Προσωπική κατάθεση για τον Φιλοποίμενα Κωνσταντινίδη  *

Όταν τον Ιανουάριο του 1992 ο Φιλοποίμην Κωνσταντινίδης εγκατέλειψε αυτόν τον κόσμο, οι εφημερίδες δεν έγραψαν την καθιερωμένη πια καραμέλα της παρηγοριάς «εγίναμε φτωχότεροι». Κι όμως,, είχαμε γίνει χωρίς να το ξέρουμε, τουλάχιστο σι περισσότεροι. Διότι ο Κωνσταντινίδης , απόμακρος (κυριολεκτικά και μεταφορικά) και ασυμβίβαστος, απέφευγε τη δημοσιότητα και τις παρεπόμενες εμπλοκές, όπως από την αρχή της καριέρας του, αρνήθηκε το κύκλωμα των galleries. Παρ' όλα αυτά, που μάλιστα το καθιστούν αξιοσημείωτο, κάποια εποχή φάνηκε πιθανή η τοποθέτηση του επικεφαλής στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ή ως πολιτιστικού ακόλουθου στην Πρεσβεία μας στο Παρίσι. Κι ένας πρωθυπουργός της Ελλάδας (ο Παναγής Τσαλδάρης), που διατηρούσαν φιλικές, αλλά όχι πολιτικές σχέσεις, ανέβηκε με τα πόδια τα επτά πατώματα μέχρι το atelier του, στη σοφίτα της rue Antoine Chante 7, μήπως τον πείσει να δεχθεί τη διεύθυνση της Εθνικής Πινακοθήκης. Αλλά ο Κωνσταντινίδης είχε ήδη επιλέξει το δικό του δρόμο που χαρακτηρίζονταν από την σταθερή του αδιαλλαξία και τον αποκλεισμό κάθε συμβιβασμού ή εξάρτησης...
Εδώ θα αποτολμήσω μια δική μου εκτίμηση, ότι ο Κωνσταντινίδης, πιθανόν, αν ήταν μόνο ζωγράφος, να συμπεριφερόταν κάπως διαφορετικά. Ήταν όμως παράλληλα, για να μην πω πρώτιστα, ένας στοχαστής - και δεν αναφέρομαι τυπικά στις παράλληλες σπουδές του, στη Σορβόνη Licence de lettres και Licence de Philosophie. Δεν είναι τυχαίο, ότι διατηρούσαν φιλικές σχέσεις με τον Aragon και τον Sartre. Ήταν ένας προβληματισμένος διανοούμενος, ένας homo universalis κι ένας «φανατικός» Έλληνας, με την έννοια ότι δεν «κανάκευε» την νεοελληνική πραγματικότητα. Παρακάμπτοντας τα όποια καλά της στοιχεία, αναφερόταν παθιασμένα στα λάθη της και τις παρεπόμενες και επερχόμενες συνέπειες. Στην πράξη εφάρμοζε και συμπεριφερόταν αυτό που λέμε «μαλώνεις ό,τι αγαπάς», καταπώς αντίστοιχα, παραμένεις αδιάφορος για κάτι που δε σε ενδιαφέρει και δεν το πονάς. Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια φράση του «Ο Έλληνας αστός, άσε που δεν έχει εμπεδωθεί ακόμα αυτή η τάξη στην Ελλάδα, έχει απωλέσει την μνήμη της πείνας», αναφερόμενος στην ξεσαλωμένη συμπεριφορά των νεόπλουτων «εφ' όλης της ύλης», και του άρεζε at hoc να κάνει αναφορές και διασυνδέσεις σε «ατάκες» από τον Καραγκιόζη...
Αποτέλεσμα βέβαια αυτής της συμπεριφοράς ήταν ο Φιλοποίμην Κωνσταντινίδης να παραμείνει εν πολλοίς άγνωστος ή «αντίπαλον δέος» για τους συμπατριώτες του.
Φέτο, πέντε χρόνια από το θάνατό του, η εξαίρετη και επάξια σύντροφος της ζωής του, Anne Fairholme, μετά από υπεύθυνη, επίπονη και "ερωτική" προσήλωση στον άνθρωπο και στο έργο του, "αποκαλύπτει" στον Κόσμο της Ελλάδας την πολύπλευρη προσωπικότητα του Κωνσταντινίδη, με εργασίες, φιλμ και εκδόσεις και κατ' αρχήν αυτήν, την πρώτη ουσιαστικά, αναδρομική του έκθεση που αγκάλιασε σαν "μείζον" γεγονός για την γενέτειρα πόλη του, ο Οργανισμός Πολιτιστικής Πρωτεύουσας.
Μετά τα παραπάνω που κατάφεραν νομίζω, μέχρι κάποιο βαθμό, να φωτίσουν ένα profil του Κωνσταντινίδη, θέλω και θα 'πρεπε ίσως, να καταθέσω εδώ μερικές προσωπικές μνήμες και εμπειρίες από τη σχέση μας. Αρχίζω με μια εξομολόγηση. Πέρασαν σχεδόν είκοσι χρόνια και, καταπώς είπε κάπου και ο Sartre "On ne communiqué une experience qu' en la depassant".... Όταν στα 1979 εξέδωσε ο "Ερμής" το πρώτο μου βιβλίο, είχα παρεμβάλλει ανάμεσα στα κείμενα δέκα φωτογραφίες, επωνύμων και μη προσώπων, που με είχαν «σημαδέψει» στη δεκαετία 1960 - 1970. Στην πραγματικότητα αυτές οι φωτογραφίες, που λειτουργούσαν έμμεσα σαν αφιερώσεις, ήσαν ανθρώπων που, για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, με έκαναν να κλάψω... Ο Κωνσταντινίδης ήταν ένας από αυτούς. Γιατί ήτανε «σκληρός», με την έννοια ότι δε χαρίζονταν σε κανέναν... Θυμάμαι πόσο προσεκτικός και συγκρατημένος ήταν όταν πρωτοδιάβασε κείμενά μου. Επέμενε ιδιαίτερα, στο χώρο της λογοτεχνίας, στην ύπαρξη ή μη μιας «παγκοσμιότητας» στη θεματολογία. Η εκφραστική φόρμα σχεδόν τον άφηνε αδιάφορο, ή τουλάχιστο φρόντιζε, και είχε και τον «τρόπο» του, να μην τον επηρεάζει. Ήταν «θωρακισμένος» απέναντι στη μορφή, γιατί είχε τη σπάνια διεισδυτικότητα, να βλέπει στο βάθος, την ουσία, για να μην πω την Αλήθεια. Έχω την εντύπωση, χωρίς να είμαι, κάθε άλλο, αρμόδιος, πως αυτή του η «θέση» διαφαίνεται στα περισσότερα πορτραίτα που φιλοτέχνησε. Η "société du spectacle" τον άφηνε πια αδιάφορο. Τη θεωρούσε ξεπερασμένη, αν όχι χρεοκωπημένη... Μια άλλη λεπτομέρεια που ανακαλώ τώρα στη μνήμη μου, από τις πρώτες εκείνες "παρεμβάσεις" του στα "δειλά μου βήματα", ήταν η παραίνεσή του να μάθω να σταματώ και να περιμένω , με άλλα λόγια να ελέγχω και να πειθαρχώ την όποια αρχική μου παρόρμηση ώσπου να «κατακάτσει». Μετά, έλεγε, η μορφή θα σου βγει από μόνη της, τόσο αβίαστα που θα απορείς. Και απαλλαγμένη από περιττά στολίδια και αμφίβολες επιδαψιλεύσεις...
Αν μη τι άλλο, του οφείλω ότι παρέμεινα "ολιγογράφος" υιοθετώντας παράλληλα την αίσθηση του "ταπεινού" που πρέπει να συντροφεύει κάθε δημιουργό.
Με τον Φιλοποίμενα, ανεξάρτητα εντελώς θα 'λεγα, από την εξ αίματος συγγένεια, είχα μια πολύτιμο φιλία και τακτικές επαφές και αλληλογραφία, ιδιαίτερα στα χρόνια από το 1970 μέχρι το 1985. Νομίζω ότι μου «πέρασε» πολλά από τα «πιστεύω» του, γιατί είχε και τις γνώσεις και τη γοητεία για να το πετύχει. Ήταν ένας άνθρωπος που μπορούσε να συζητάει μια ολόκληρη μέρα για θέματα τέχνης, φιλοσοφίας, ή για την «περιπέτεια» της πολιτικής και την απίσχναση των ιδεολογιών , και... εξ' ίσου «δοσμένος», να περάσει ένα ολόκληρο πρωινό παίζοντας με ένα γατάκι του δρόμου... Συμπτωματολογία μιας ιδιόμορφης - για να μην πω, ιδιοφυούς προσωπικότητας; Το πιθανότερο ...
Τα τελευταία χρόνια νομίζω πως τον διακατείχε συχνά κάποια μελαγχολία, ή μάλλον αβεβαιότητα για την πορεία του πνεύματος στον επερχόμενο αιώνα. Βιώνοντας την κάθε στιγμή, θέλοντας να είναι πάντα face en face με τον άνθρωπο, ή τον κίνδυνο, τον «τραυμάτιζε» η προέλαση αυτού του καταναλωτισμού, της τεχνολογίας, των computers σαν σύνδρομο ή παρεπόμενο της ημιμάθειας και του αμοραλισμού, κατά κανόνα, της «νέας γενιάς»... Σύνδρομο κι αυτό του προχωρημένου προβληματισμού και του εκρηκτικού του ταμπεραμέντου. Όπως έγραψα αμέσως μετά το θάνατό του στην Ann, παραθέτω και εδώ αποσπασματικά:

".... I am afraid to believe, that probably the last years he felt like  "The old stag circled with the hounds" *
----------------------------------------------------------------------
* "Σαν γέρικο ελάφι που το κύκλωσαν σκυλιά" (Th.S.Eliot)

------------------------------------------------------------------------------------------
 *  ( «Το οδοιπορικό ενός Έλληνα ζωγράφου» - Λεύκωμα - ΟΠΠΕΘ 1997 )